Discrepant Documents Revisited

Lại bàn về vấn đề xử lý

các chứng từ bất hợp lệ trong phương thức LC

Nguyễn Hữu Đức
Sau bài viết “Xử lý các chứng từ bất hợp lệ trong phương thức tín dụng chứng từ” đăng Tạp chí Ngân hàng và Thông tin Vietcombank số 11/2003 có thêm hai tác giả tham gia viết bài bàn về vấn đề này với những quan điểm trái ngược nhau. Điều này cho thấy rằng từng ngân hàng trong cộng đồng ngân hàng ở Việt Nam cũng đã thực hành xử lý các chứng từ bất hợp lệ theo những cách khác nhau. Trên phạm vi quốc tế vấn đề này cũng đã thu hút sự quan tâm của nhiều chuyên gia ngân hàng ICC và những người thực hành thanh toán quốc tế tại các ngân hàng lớn ở khắp các châu lục. Những cuộc tranh chấp gần đây liên quan đến việc xử lý chứng từ bất hợp lệ cùng với những ý kiến trái ngược nhau của các chuyên gia ngân hàng về vấn đề này đã gây được sự chú ý của các chuyên gia soạn thảo UCP trong việc sửa đổi Điều 14 UCP 500 cho phù hợp. Trong khi chờ đợi sự ra đời của UCP 600, việc vận dụng UCP 500 một cách lệch lạc của một số ngân hàng trong thời gian gần đây chắc chắn đã gây ít nhiều khó chịu trong cộng đồng các ngân hàng tuân thủ theo quy tắc thống nhất về tín dụng chứng từ.
Trong bài viết này, chúng tôi không có chủ ý chứng minh quan điểm của mình trong bài viết trước đây là đúng mà chỉ nhằm mục đích cung cấp thêm cho bạn đọc quan tâm, những người thực hành thanh toán LC một số ý kiến về các giải pháp xử lý chứng từ bất hợp lệ được các chuyên gia ngân hàng quốc tế đề xuất với mong muốn rằng chúng ta sẽ có thêm cơ sở tham khảo để đưa ra quyết định xử lý chứng từ bất hợp lệ vừa phù hợp với UCP 500 vừa đáp ứng được yêu cầu của thực tế.
Giải pháp thăm dò ý kiến người yêu cầu mở LC (approaching the applicant)
Điều 14 (c) quy định nếu ngân hàng phát hành (NHPH) xác định rõ ràng các chứng từ thể hiện trên bề mặt của chúng không phù hợp với các điều khoản và điều kiện của LC, ngân hàng này có quyền theo ý kiến riêng của mình tiếp xúc với người yêu cầu mở LC (nhà nhập khẩu) về việc chấp nhận các bất hợp lệ.
Giải pháp thăm dò ý kiến của người yêu cầu mở LC hoàn toàn không phải là mới lạ. Về nguyên tắc, NHPH có quyền từ chối chứng từ bất hợp lệ mà không cần phải tham khảo ý kiến của người yêu cầu mở LC nhưng trên thực tế hầu như các ngân hàng đều thăm dò ý kiến người yêu cầu mở LC. Tuy nhiên có sự khác nhau về trình tự xử lý giữa các ngân hàng : có ngân hàng thực hiện thông báo từ chối rồi mới tham khảo ý kiến của người yêu cầu mở LC, trong khi có ngân hàng tham khảo ý kiến của người yêu cầu mở LC về việc chấp nhận các điểm bất hợp lệ trước khi chính thức quyết định từ chối hay chấp nhận chứng từ.
Thông báo từ chối mà các NHPH gửi cho người xuất trình trước khi thăm dò ý kiến người yêu cầu mở LC về việc chấp nhận các điểm bất hợp lệ thường là thông báo từ chôi có điều kiện với nội dung như sau : “Chúng tôi xin thông báo chứng từ xuất trình có những điểm bất hợp lệ sau: …. Chúng tôi từ chối chứng từ theo Điều 14 UCP 500. Chúng tôi đang liên hệ với người mở LC về việc chấp nhận các điểm bất hợp lệ. Nếu người yêu cầu mở LC chấp nhận các điểm bất hợp lệ trước khi chúng tôi nhận được chỉ thị khác của quý hàng, chúng tôi sẽ giao chứng từ cho người mở LC và thực hiện thanh toán. Các chứng từ đang được giữ lại tuỳ sự định đoạt của quý hàng” (Please be advised that the following discrepancies were found” … We refuse the documents according to Article 14 UCP 500. Should the discrepancies be accepted by the applicant, we shall release the documents without further notice to you unless your instructions to the contrary are received prior to our payment. Documents held at your risks and for your disposal).
Trong bài viết đã dẫn, chúng tôi đã dẫn chứng trường hợp tranh chấp giữaCredit Industriel et Commerciale (CIC) và China Merchants Bank (CMB) liên quan đến thông báo từ chối có nội dung tương tự như trên của CMB. Sau khi gửi thông báo từ chối cho CIC, CMB liên hệ với người yêu cầu mở LC về việc chấp nhận các điểm bất hợp lệ và người người yêu cầu mở LC chấp nhận, do vậy, CMB đã giao chứng từ cho người mở LC.
Quan toà nước Anh xét xử vụ này là Stell đã xử CMB thua kiện với lý do CMB đã không tuân thủ theo Điều 14 (d) (ii) UCP 500. Lẽ ra CMB phải giữ các chứng từ bấy hợp lệ tuỳ quyền định đoạt của CIC hoặc phải gửi trả lại cho CIC. Quan toà Steel cho rằng : “… Nếu NHPH giao các chứng từ cho người mở LC mà không có sự đồng ý trước của người thụ hưởng thì NHPH đã dại dột vì đã không giữ chứng từ chờ sự định đoạt của người xuất trình.”
Chúng tôi xin dẫn thêm một vụ tranh chấp khác xảy ra gần đây giữa Voest – Alpine Trading USA Corp. và Bank of China (BOC). BOC gửi thông báo cho người xuất trình với nội dung được diễn đạt như sau : “Khi kiểm tra các chứng từ nêu trên, chúng tôi phát hiện điểm bất hợp lệ sau đây: …. Chúng tôi đang liên hệ với người mở LC về việc chấp nhận bất hợp lệ này. Chúng tôi đang giữ các chứng từ chờ sự định đoạt của quý hàng với mọi rủi ro do quý hàng hgánh chịu” (Upon checking a.m documents, we notice the following discrepancy … We are contacting the applicant for acceptance of the relative discrepancy. Holding documents at your risks and disposal).
Toà Phúc thẩm Mỹ quyết định rằng thông báo từ chối trên là không đầy đủ, không thấy có từ nào diễn đạt việc từ chối chứng từ và (ngược lại) trong lời tuyên bố các chứng từ đã được giữ lại chờ sự định đoạt của người xuất trình lại có thêm các từ phụ làm hạn chế lời tuyên bố (contain extra words qualifying the statement).
Cả hai thông báo từ chối trên cho thấy các ngân hàng đều muốn áp dụng triệt để giải pháp “thăm dò ý kiến người mở LC” mà Điều 14 (c) cho phép. Tuy nhiên, cái cách áp dụng của hai ngân hàng này đã bị các quan toà cho là không tuân thủ theo Điều 14 (d) (ii) UCP 500 - phải nêu tất cả những điểm bất hợp lệ mà theo đó ngân hàng từ chối các chứng từ và cũng phải ghi rõ ngân hàng có đang giữ lại toàn bộ các chuqứng từ hay không để chờ sự định đoạt của người xuất trình hoặc đang gửi trả chứng từ lại cho người xuất trình. Cách từ chối của CMB có nêu quyền định đoạt chứng từ của người xuất trình nhưng quyết định định đoạt đó bị hạn chế trong trường hợp người yêu cầu mở LC chấp nhận các bất hợp lệ. Còn BOC thì không đưa ra quyết định từ chối dứt khoát mà chỉ thông báo những điểm bất hợp lệ của các chứng từ, còn từ chối hay không thì do người yêu cầu mở LC quyết định cuối cùng.
Mặc dù biết là dài dòng nhưng chúng tôi vẫn cố ý trích lại nguyên văn bằng tiếng Anh nội dung thông báo từ chối nêu trên để các bạn đọc là những người đang thực hành thanh toán quốc tế có thể dễ dàng nhận thấy rằng kiểu thông báo từ chối “có điều kiện” và “thiếu dứt khoát” như trên đều không xa lạ gì và cũng thường được các ngân hàng Việt Nam sử dụng gần như là “những bài mẫu”. Và như đã thấy ,“những bài mẫu này” không phải là không rủi ro.
Từ kinh nghiệm của những trường hợp tranh chấp trên, có thể rút ra kết luận rằng thông báo từ chối phải tuân thủ theo Điều 14 (d) (ii) UCP 500, tức là phải diễn đạt rõ ràng thông điệp từ chối trên cơ sở những điểm bất hợp lệ đã nêu và nêu rõ tình trạng của chứng từ : đang được giữ lại tuỳ sự định đoạt của người xuất trình hoặc đang được gửi trả lại cho người xuất trình. Những nội dung bổ sung khác cho dù được diễn đạt tốt đến mấy đêu không cần thiết và dễ gây nhầm lẫn, thậm chí trái với quy định tại Điều 14 UCP 500 dẫn đến những tranh chấp không đáng có.
Trong bài viết đã dẫn, chúng tôi cũng đã giới thiệu cách xử lý chứng từ bất hợp lệ được một số ngân hàng vận dụng. Cách xử lý này về cơ bản đều dựa theo quy định tại Điều 14 (c) UCP 500, theo đó NHPH có thể theo ý kiến riêng của mình thăm dò ý kiến của người mở LC về việc chấp nhận các bất hợp lệ. Tuy nhiên, việc thăm dò ý kiến của người mở LC được thực hiện trước khi NHPH quyết định có hay không gửi thông báo từ chối dứt khoát cho người xuất trình.
Các thành viên của Uỷ ban Ngân hàng ICC cũng đã quan tâm đến những vướng mắc mà bản thân Điều 14 UCP 500 có thể tạo ra. Do vậy, họ đã đề xuất một quy trình theo trình tự sau : (i) NHPH thực hiện kiểm tra các chứng từ; (ii) NHPH quyết định rằng các điểm bất hợp lệ là không thể sửa chữa được và cần thiết phải từ chối các chứng từ (trừ phi người mở LC sẵn sàng chấp nhận các bất hợp lệ); (iii) NHPH thăm dò ý kiến của người mở LC; và (iv) NHPH gửi thông báo từ chối chứng từ cho người xuất trình.
Quy trình này khuyến khích các ngân hàng vận dụng triệt để Điều 14 © UCP 500, tức là thăm dò ý kiến của người yêu cầu mở LC trước khi đưa ra quyết định gửi thông báo từ chối. Thực ra, quy trình này, về cơ bản, cũng chẳng có gì mới và khác so với những cách xử lý mà chúng tôi đã trình bày ở trên. Sự tương tự trong các quy trình xử lý càng khẳng định tính đúng đắn trong việc tuân thủ UCP 500 khi thực hiện xử lý chứng từ bất hợp lệ.
Tiến sĩ Khaled Kawan trong bài viết “The failure of proper notice revisited” đăng trên DCInsight Vol. 10 No. 1 Jan-Mar 2004 cũng đã đưa ra giải pháp thăm dò ý kiến của người mở LC trước khi đưa ra một thông báo từ chối. Theo Kawan, nếu phát hiện các bất hợp lệ, NHPH buộc phải từ chối chứng từ, trừ phi người yêu cầu mở LC được tham khảo ý kiến sẵn sàng chấp nhận các bất hợp lệ đó. Theo Kawan, thông báo từ chối không nên nêu rằng các chứng từ đang được giữ lại tuỳ sự định đoạt của người xuất trình, trừ phi NHPH đã thăm dò ý kiến người mở LC mà đã dứt khoát không chấp nhận các bất hợp lệ hoặc trừ phi NHPH biết chắc vào lúc phát đi thông báo rằng người mở LC không sẵn sàng chấp nhận các bất hợp lệ. Giải pháp của Kawan cũng đề cập đến giải pháp thăm dò ý kiến người mở LC trước khi gửi thông báo từ chối chứng từ. Tuy nhiên, chúng tôi thấy rằng một khi một khi đã gửi thông báo mà không nêu rõ các chứng từ có hay không đang được giữ lại tuỳ sự định đoạt của người xuất trình là trái với quy định tại Điều 14 © UCP 500. Dường như Kawan muốn ám chỉ đến một thông báo chấp nhận các bất hợp lệ thì đúng hơn.
Thực tế cũng có những trường hợp dù biết rằng người mở LC đã chấp nhận các chứng từ bất hợp lệ và đồng ý thanh toán nhưng NHPH vẫn gửi một thông báo đến người xuất trình nêu rõ các điểm bất hợp lệ. Nội dung thông báo chứng từ bất hợp lệ đôi khi cũng được tìm thấy trong thông báo hoàn trả tiền (Advice of Reimbursement). Những thông báo kiểu này không nhằm mục đích từ chối các chứng từ mà chỉ là cơ sở để thu phí chứng từ bất hợp lệ.
Giải pháp quy định điều kiện xử lý chứng từ bất hợp lệ ngay từ khi phát hành LC
Trong bài viết đã dẫn, chúng tôi cũng đã có dịp đề cập đến một số giải pháp mà một số ngân hàng hiện đang áp dụng nhằm tránh rắc rối liên quan đến việc xử lý chứng từ theo Điều 14 UCP 500. Một trong những giải pháp đó là thay vì nêu trong thông báo từ chối, NHPH có thể quy định điều kiện xử lý chứng từ bất hợp lệ ngay từ khi phát hành LC, cho dù quy định này trái với Điều 14 UCP 500. Nếu LC được chấp nhận, điều kiện này sẽ trở thành một trong những điều khoản của LC và sẽ ràng buộc người thụ hưởng. Giải pháp này lần đầu tiên được đề xuất bởi James Barnes, một luật gia ở Chicago và Jeremy Smith, một chuyên gia ngân hàng ở London, sau này được một số ngân hàng áp dụng. Do vậy, chúng tôi không ngạc nhiên lắm khi có một tác giả khác tham gia viết bài bày tỏ quan điểm ủng hộ giải pháp này.
Trong bài viết đã dẫn, chúng tôi cũng đã có dịp bày tỏ quan điểm không đồng tình với giải pháp nêu trên. Nhân bàn tiếp lại vấn đề này, chúng tôi xin dẫn chứng quan điểm của John F. Dolan, giáo sư Luật tại Đại học Wayne, Detroit, Michigan về vấn đề này. Theo Dolan, một LC tuân thủ hoàn toàn Điều 14 UCP 500 là nhằm bảo đảm lợi ích của nhà xuất khẩu/người thụ hưởng. Thực hành xử lý chứng từ bất hợp lệ trái với Điều 14 UCP 500 hoặc đưa thêm vào LC những từ ngữ trái với quy định của UCP 500, trong chừng mực nào đó, làm xói mòn bản chất của LC và biến LC trở thành một sản phẩm ngân hàng thương mại kém hấp dẫn.
Cuối cùng, chúng tôi xin giới thiệu thêm, một giải pháp khác về xử lý chứng từ bất hợp lệ mà trong quá trình xử lý chứng từ chắc những ai từng làm công tác thanh toán LC cũng đã không dưới một lần từng xử lý như thế. Vincent Maulella, trước đây là một nhà ngân hàng ở New York, đã đề xuất giải pháp “thăm dò theo kiểu tung hứng”. Giải pháp này không dựa vào sự thay đổi câu chữ mà chủ yếu dựa vào kinh nghiệm và trình độ chuyên môn ngân hàng. Giải pháp này không làm xói mòn bản chất của LC và Điều 14 được tôn trọng đầy đủ. Theo Maulella, những người thực hành thanh toán quốc tế giàu kinh nghiệm, hiểu biết về thị trường hàng hoá và doanh nghiệp … có thể đoán trước được liệu người mở LC có chấp nhận các bất hợp lệ của các chứng từ hay không. Nếu họ cảm thấy người mở LC sẽ chấp nhận các bất hợp lệ, học sẽ không gửi thông báo từ chối ngay. Trong trường hợp nghi ngờ hoặc không chắc chắn, việc gửi thông báo là cần thiết.
Thực tế giải pháp đề xuất của Maulella không phải là quá khó áp dụng đối với người thực hành xử lý chứng từ LC chưa có nhiều năm kinh nghiệm và trình độ chuyên môn cao vì thật ra xác suất rủi ro xảy ra nếu áp dụng giải pháp này là không lơn, nếu không nói là nhỏ. Theo thống kê của các chuyên gia thanh toán LC, hơn 70% số bộ chứng từ xuất trình thanh toán có các điểm bất hợp lệ nhưng tỷ lệ chứng từ bị từ chối thanh toán chỉ chiếm chưa đến 0,4%, một tỷ lệ không đáng kể. Do vậy, đừng quá quan ngại khi áp dụng giải pháp đề xuất bởi Maulella.
Kết luận
Bản sửa đổi UCP 500 đang được soạn thảo và dự kiến sẽ ra đời trong vài năm tới, trong đó Điều 14 là một trong những Điều trọng tâm của UCP (Điều 9, 13, 14, 21, 23, 37 và 48) được Uỷ ban Ngân hàng ICC xem xét sửa đổi cho phù hợp với thực tế phát sinh. Đối với Điều 14 (Các chứng từ bất hợp lệ và thông báo), một số vấn đề xoay quanh trách nhiệm của NHPH trong việc thăm dò ý kiến của người mở LC về việc chấp nhận các bất hợp lệ của các chứng từ, vấn đề cầm giữ các chứng từ chờ sự định đoạt của người xuất trình, làm rõ các bất hợp lệ v.v… sẽ được Ban soạn thảo UCP 600 hết sức lưu ý làm rõ vì thực tế trong thời gian quan đã có khá nhiều tranh chấp liên quan đến vấn đề này. Hi vọng rằng khi UCP 600 có hiệu lực, chúng ta không phải tiếp tục bàn thêm về vấn đề này nữa./.
NHĐ
P/S: Bài viết này được đăng trên TCNH năm 2004, lúc đó UCP 500 đang trong quá trình sửa đổi. Nay UCP 600 đã có hiệu lực áp dụng từ ngày 1/7/2007 với nhiều thay đổi so với UCP 500, trong đó Điều 14 đã được thay đổi đáp ứng được kỳ vọng của những người thực hành thanh toán LC. Khi UCP 600 còn ở dạng bản thảo, người viết đã có bài viết “UCP 600 có gì mới ?” (đã được đăng trên TCNH số 14 7/2006 và cũng đã được post lên blog này), trong đó có trình bày về thay đổi liên quan đến quy định về xử lý chứng từ bất hợp lệ. Dưới đây là một trích đoạn liên quan từ bài viết trên:

“Vấn đề xử lý các chứng từ bất hợp lệ (Discrepant Documents, Waiver and Notice)
Về vấn đề xử lý các chứng từ bất hợp lệ, trước đây người viết cũng đã có hai bài viết đăng trên Tạp chí Ngân hàng (số 10/2003) và trên Thông tin Vietcombank (số 11/2003 và số 9/2004), trong đó dẫn chứng một số trường hợp xử lý chứng từ bất hợp lệ trái với Điều 14 (d) UCP 500 của một số NHPH. Những ngân hàng này thường cố tình áp đặt điều kiện định đoạt chứng từ trong thông báo từ chối hoặc trong L/C, theo đó tự cho phép mình có quyền chuyển giao bộ chứng từ bất hợp lệ đã bị từ chối “có điều kiện” cho người mở L/C trong trường hợp người mở L/C chấp nhận mà không cần phải thông báo tiếp cho người xuất trình. Cách xử lý chứng từ bất hợp lệ này đã vấp phải sự phản đối của cộng đồng các ngân hàng khác nhau trên thế giới, không nhận được sự đồng tình của các chuyên gia quốc tế ICC cũng như không nhận được sự hậu thuẫn của các toà án khi xảy ra tranh chấp. Bài viết cũng dẫn chứng trường hợp tranh chấp giữa CIC và CMB về việc CMB (NHPH) từ chối chứng từ nhưng không chuyển trả chứng từ cho CIC (ngân hàng xuất trình). Quan tòa Steel (nước Anh) đã ra phán quyết như sau: “ Thông báo từ chối có nội dung “ ... nếu các bất hợp lệ được người mở L/C chấp nhận, chúng tôi sẽ giao chứng từ cho họ mà không phải thông báo tiếp cho người xuất trình...” là không phù hợp với Điều 14 (d) (ii) UCP 500 bởi các chứng từ đã không được gửi trả lại CIC và cũng không được giữ lại theo lệnh của ngân hàng này. Nếu NHPH (CMB) giao chứng từ cho người mở L/C khi nhận được sự chấp nhận của người mở L/C, mà không có sự đồng ý trước của người hưởng lợi, thì NHPH đã dại dột vì không giữ chứng từ để chờ sự định đoạt của người xuất trình/người hưởng lợi.”
Còn nhớ khi bài viết đầu tiên bàn về vấn đề xử lý chứng từ bất hợp lệ được đăng trên các tạp chí của Ngành, đã có thêm hai đồng nghiệp nữa tham gia tranh luận về vấn đề này, trong đó một tác giả thì rất hăng hái ủng hộ quan điểm một khi UCP chưa quy định cụ thể thì có thể vận dụng sáng tạo (?), còn tác giả kia thì kiên định với lập trường phải tuân thủ UCP. Người viết rất vui để thông báo cho bạn đọc quan tâm biết rằng UCP 600 sẽ giải quyết vấn đề này một cách linh động. Người thực hành L/C không cần phải “vận dụng sáng tạo” mà chỉ cần tuân thủ theo UCP.
Điều 16 (c) UCP 600 (Chứng từ bất hợp lệ, Chấp nhận và Thông báo) quy định: “Khi NHPH hoặc NHĐCĐ quyết định từ chối thanh toán (honour) hoặc chiết khấu, ngân hàng đó phải gửi một thông báo về việc đó cho người xuất trình. Thông báo phải nêu: (i) rằng ngân hàng từ chối thanh toán hoặc chiết khấu; và (ii) từng điểm bất hợp lệ liên quan mà ngân hàng từ chối thanh toán hoặc chiết khấu; và
a) rằng ngân hàng đang cầm giữ các chứng từ chờ các chỉ thị tiếp theo của người xuất trình;hoặc
b) rằng NHPH đang giữ các chứng từ cho đến khi nhận được thông báo chấp nhận và đồng ý chấp nhận bất hợp lệ, hoặc nhận được các chỉ thị tiếp theo của người xuất trình; hoặc
c) rằng ngân hàng đang gửi trả lại các chứng từ; hoặc
d) rằng ngân hàng đang hành động phù hợp với các chỉ thị trước đây đã nhận được từ người xuất trình”.

Như vậy, với quy định tại Điều 16 (c) UCP 600, NHPH hoặc NHĐCĐ có thể chọn lựa hình thức định đoạt chứng từ thích hợp để thông báo cho người xuất trình. Chẳng hạn, nếu NHPH hoặc NHĐCĐ muốn giao chứng từ bất hợp lệ cho người mở L/C khi nhận được thông báo chấp nhận và đồng ý chấp nhận bất hợp lệ của người mở L/C thì trong thông báo từ chối, ngân hàng đó phải nêu nội dung quy định điểm (iii) (b) nêu trên.
Điều 16 UCP 600 cũng nằm trong số 27 Điều “miễn bàn thêm”, do vậy, chắc chắn nội dung quy định trên đây xem như sẽ không thay đổi trong Bản thảo cuối cùng. Chúng ta có quyền hi vọng rằng vấn đề xử lý chứng từ bất hợp lệ gây nhiều tranh cãi bấy lâu nay sẽ chấm dứt khi UCP 600 chính thức có hiệu lực.”